Boeings boven Gaasterland en de Tsjûkemar

Leeuwarder Courant, Robert Jan Speerstra

Boven Zuid-Friesland komen vliegtuigen van en naar Lelystad Airport straks laag over. Stavoren wordt dubbel ‘getroffen’.

Stavoren ligt recht onder de nieuwe vliegroute van Engeland en Ierland naar Lelystad. Boven de stad komen de vliegtuigen die gaan landen Friesland binnen én verlaten opstijgende toestellen onze provincie.

Bij de landing gaan de Boeings vanaf Stavoren in een rechte lijn oostwaarts naar de Tsjûkemar, dan naar het zuidelijker gelegen Scheerwolde (in nationaal park Weerribben-Wieden) en vervolgens naar Lelystad.

Boven Friesland houden de piloten steeds een hoogte van 1800 meter aan, zoals het nu lijkt. Afhankelijk van het weer (bij lage druk – zie kader) kan dit 1500 meter zijn en bij drukte in het luchtruim incidenteel zelfs 900 meter. Na Scheerwolde dalen de vliegtuigen verder.

Andersom – van Lelystad naar Engeland – pakken de toestellen bijna dezelfde lijn, maar dan in een binnenbocht. Zij vliegen vanaf Lelystad via Ens en het IJsselmeer naar Stavoren. Daar gaan de vliegtuigen westwaarts naar Engeland. Ook nu houden de piloten boven Friesland in principe 1800 meter aan.

Opening in 2019

De opening van het nieuwe Lelystad Airport staat gepland voor het voorjaar van 2019. Dan zijn per jaar 4000 vliegbewegingen (starts en landingen opgeteld) toegestaan. Maar de groei wordt hierna fors. Vijftien jaar later kunnen er jaarlijks 45.000 vliegbewegingen zijn.

En dan is er net zoals boven Overijssel sprake van ,,een serieus aantal vluchten – dagelijks – op lage hoogte boven Friesland’’, waarschuwt Wim Liesker. Hij heeft een Bed and Breakfast in de Weerribben en is lid van het actiecomité Hoog Over(ijssel). Ook Alexander ter Kuile, bestuurslid van Werkgroep Luchtruim Overijssel, waarschuwt: ,,Je moet nu al verder vooruit kijken.’’

‘Amper gecommuniceerd’

Een voorbeeld: het eerste jaar gaat het in het geval van Gaasterland en de Tsjûkemar om twee landende vliegtuigen per dag, denkt Liesker. ,,Maar dit is nog vrij vaag. Er is weinig openheid. Ook niet bij (voormalig) staatssecretaris Sharon Dijksma, die hiermee annex is.’’ Hij vervolgt: ,,Vanaf 2023 kunnen dit er vijf per dag worden en vanaf 2033 negen per dag. Dat ga je echt wel merken. Maar daar wordt nu amper over gecommuniceerd.’’

Ook vanuit de richting Scandinavië komen er tegen die tijd zo’n negen toestellen per dag vrij laag over Noord-Drenthe en Zuid-Friesland (Appelscha) vliegen, om te landen op Lelystad. Opgeteld gaat het voor onze provincie dus om achttien landende vliegtuigen per dag, weet Liesker. Daarnaast kunnen er vanaf 2033 dagelijks ook ongeveer achttien opstijgende toestellen overkomen. Er wordt grote delen van de dag gevlogen, waarschijnlijk tussen zeven uur ’s morgens en elf uur ’s avonds.

Ter vergelijking: boven het zuiden van Friesland (grofweg langs de lijn Sleattemer Mar-Joure) vliegen nu ook al grote vliegtuigen. Deze zijn echter ‘op doorreis’ of gaan van en naar Schiphol. Ze vliegen hoe dan ook hoger, op zo’n 5 kilometer. Boven plaatsen als Stavoren, Balk, Sloten, Follega, Echtenerbrug en Scherpenzeel wordt dit straks dus 1500 tot 1800 meter. ,,Dat is heel wat anders’’, zegt Ter Kuile.

Meer onderzoek nodig

De actiegroepen vinden dat er meer onderzoek nodig is en dat hier meer gemeenten en provincies – die veelal nog van niks weten – bij betrokken moeten worden. ,,Het is ingewikkelde materie’’, weet Ter Kuile. ,,Je legt niet zomaar even een ‘weggetje’ aan in een vol luchtruim, met ook nog eens militair verkeer van onder meer Vliegbasis Leeuwarden. Dit proces moet ook meer in het openbaar plaatsvinden.’’

De tijd dringt. In juni moeten de twee luchtverkeersleidingsorganisaties voor het lagere luchtruim, de civiele LVNL en de militaire CLSK, hun finale ontwerp indienen bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu.

Dorpen Weststellingwerf wakker geschud

Er speelt meer rond Lelystad Airport. Vorige week werd duidelijk dat een van de twee ‘luchtrotondes’ – nieuwe wachtgebieden in de lucht voor vliegtuigen die nog niet kunnen landen – in een ruime lus boven Steenwijk komt te liggen. Rondcirkelende toestellen in dit gebied kunnen ook dorpen ‘aantikken’ in Weststellingwerf, zoals Blesdijke, De Blesse, Steggerda en Noordwolde. De luchtrotonde bevindt zich op een hoogte van 1800 meter (6000 voet). Een eventueel tweede wachtende vliegtuig moet hieronder gaan zitten en kan dalen tot 900 meter, met lawaai en milieuoverlast als gevolg.

De Vereniging van Kleine Dorpen (VKD) in Weststellingwerf heeft na berichtgeving hierover in deze krant besloten om alle 19 dorpsbelangen in de 24 kleine dorpen in de gemeente in te lichten. ,,Bijna geen enkel dorp wist dit’’, zegt Jacques de Kleijn uit Blesdijke, secretaris van de VKD. ,,Wij gaan de dorpsbelangen benaderen en deze kennis overdragen. Het leeft nu toch wel bij ons.’’ Ook het CDA in provinciale staten heeft aan de bel getrokken over de luchtrotonde.

Provincie: aandacht voor Friese natuur

De provincie Friesland is tot nu toe niet betrokken geweest bij het overleg over de routes, hoogtes en wachtgebieden voor vliegtuigen, zegt woordvoerder Harco Zwaan. ,,Wij willen nu wel inhaken, zodat er rekening wordt gehouden met de Friese belangen.’’ Het gaat de provincie dan vooral om de natuur. ,,In het zuiden van Friesland liggen verschillende Natura 2000-gebieden. Wij moeten alles nog even goed op een rij zetten, maar hier is bij ons nu wel extra zorg en aandacht voor.’’

Die aandacht is er ook bij Defensie. Want mogelijk hebben de ontwikkeling rond Lelystad Airport gevolgen voor het vlieggebied van Vliegbasis Leeuwarden. Dit gebied kan kleiner worden of anders komen te liggen. ,,Eigenlijk wordt het hele luchtruim opnieuw bekeken’’, zegt Defensie-woordvoerder Esther Broekman. ,,Het is complexe materie. Het is echt heel nauwkeurig passen en meten.’’ Broekman verwacht dat er voor de zomer duidelijkheid komt.

Ooievaars en roofvogels in de motoren

De gemiddelde luchtdruk op zeeniveau is 1013 millibar. Het weer in Nederland kent echter vrij vaak lage druk, waardoor – bijvoorbeeld – ook 980 millibar voorkomt. De laagst gemeten luchtdruk ooit in Nederland is 954 millibar.

Het vliegverkeer houdt rekening met deze druk.

Vliegtuigen vliegen 27 voet (ongeveer 8 meter) lager per millibar afname. Dus bij een luchtdruk van 980 millibar in plaats van 1013 millibar vliegen toestellen opeens niet op een hoogte van 6000 voet (ruim 1800 meter) maar rond de 5100 voet (1550 meter) boven Friesland.

Moeten de vliegtuigen als gevolg van drukte in het luchtruim nog verder dalen, tot wel 900 meter, dan bestaat het gevaar dat zij in het thermiek-gebied van onder meer grote roofvogels en ooievaars terechtkomen, zeggen dierenorganisaties. Deze vogels zouden in de motoren van de Boeings kunnen komen.

Het geluid van een vliegtuig dat op een hoogte van 900 meter overvliegt, is te vergelijking met het geluid van een vrachtwagencombinatie in volle vaart op zo’n 60 meter afstand.

In gebieden waar de vliegtuigen van Lelystad standaard laag zullen overvliegen, op minder dan 1000 meter, heerst onrust. Zoals in Flevoland. Boeren zijn bezorgd om de extra stikstofuitstoot. De vrees is dat zij hierdoor zelf minder kunnen uitstoten. En zweefvliegers in onder meer de Noordoostpolder zijn bang dat de Boeings straks zo laag overvliegen dat zij zelf de lucht niet meer in kunnen.

Ministerie broedt al jaren op vliegroutes

Luchtverkeersleidingsorganisaties en het ministerie van Infrastructuur en Milieu broeden al jaren op de vliegroutes en -hoogtes. Zij doen dit te veel in besloten kring, vinden de actiecomités in Overijssel. De speciaal opgerichte ‘Alders-tafel’ (genoemd naar voorzitter en oud-minister Hans Alders) is niet genoeg. Volgens secretaris Johan Weggeman van de Alderstafel is er niks mis mee. Er wordt al jaren vergaderd over de plannen, met inbreng van Overijsselse gemeenten. Ook (voormalig) staatssecretaris Sharon Dijksma heeft eerder al aangegeven de huidige commotie niet te begrijpen.

Namens het ministerie laat woordvoerder Karim Mostafi weten dat er – officieel – geen sprake is van laag overvliegend verkeer in Friesland. ,,De verwachte geluidsniveaus liggen onder de grenswaarden van de Milieu Effect Rapportage die is uitgevoerd.’’ Friesland lag dus buiten het ‘studiegebied’. ,,Er is niet gekeken naar de milieu-effecten ten oosten van de IJssel, omdat daar geen milieueffecten te verwachten zijn.’’ Over de planning zegt Mostafi: ,,In de komende maanden wordt het huidige aantal opties teruggebracht tot een definitieve set. Het ontwerp van de wachtgebieden is onderdeel van de aansluiting op routes in het hogere luchtruim. Volgens planning wordt dit selectieproces in mei afgerond.’’